Interview dhr. de Graaf  

Stelt u zich voor dat u op de bewuste dag, net voor het naar bed gaan, gebeld wordt met de vraag of u klaar bent om naar de plaats van het drama te gaan. Behalve dat het om een vliegramp gaat en dat er veel doden zijn is er nog niets bekend. Zeker is dat er veel identificatie moet plaatsvinden en het verzoek is of u daar aan wil meewerken. Meneer van der Graaf, die destijds deel uitmaakte van het Korps Rijks Politie Dienst (KRPD), overkwam het. Zijn antwoord op de vraag was een resoluut ‘ja’. Hier een verslag van zijn avontuur, mede gebaseerd op een beknopt verslag dat door de persoon in kwestie is bijgehouden.

Om verder in te gaan op de kwestie in de inleiding, hoe ging dat precies op die bewuste avond?

Het was zondagavond 21:15 uur. Mijn vrouw en ik stonden op het punt naar bed te gaan. We woonden destijds in Pijnacker en het was noodweer in ons land. De vraag die mij gesteld werd was of ik klaar was om naar Tenerife te gaan. Dan antwoord je bevestigend. Dat doe je altijd in zulk soort situaties. Er gaat dan een soort knopje om en je gaat direct aan het werk.

Vanuit welke hoedanigheid ging u mee naar Tenerife en waarom werd juist ú benaderd?

Ik maakte destijds onderdeel uit van het Korps Rijks Politie Dienst (KRPD). Ik was de tweede vervanger van de officier, de eerste persoon die opgeroepen kan worden in situaties als deze. Kennelijk waren de eerste twee niet in de gelegenheid om aan de oproep gehoor te geven.

Wat gebeurde er na dat u aan de oproep mee te werken gehoor had gegeven?

Het antwoord wat ik kreeg was zoiets als ‘okay, dan komt er nú een wagen aan’. Niet veel later stonden ze voor de deur. We reden met een enorme vaart door het noodweer naar Schiphol. Zwaailichten of andere signalen had de auto niet.

Eenmaal op Schiphol in het vliegtuig gestapt, vertrok het toestel direct. Al snel werd me duidelijk dat ik op dat moment de enige van de technische recherche was. Naast mij waren er nog een aantal officieren van de Rijks Luchtvaart Dienst (RLD). Ook zaten er enkele persmensen in het toestel.

Pas tijdens de vlucht kregen we wat meer informatie ten aanzien van de omvang van de ramp. Zo werd er verteld dat het ging om honderden slachtoffers. Dan ga je jezelf realiseren wat daar gebeurd moet zijn.

En toen, afwachten op wat komen gaat?

Geenszins, tijdens de vlucht moet er van alles geregeld worden ten aanzien van koffers met materialen voor de identificatie. Er moest bijvoorbeeld gezorgd worden voor de juiste kleding en fotoapparatuur.

Het vliegtuig vloog niet direct naar Tenerife, maar landde op het nabijgelegen Las Palmas, het vliegveld waar ‘Rijn’ aanvankelijk ook had willen landen. Hoe kwam u uiteindelijk bij de plaats des onheil?

Vanaf Las Palmas gingen we met een enorm oud krakkemikkig Russische helikopter (een Chikovski), naar Tenerife. Slechts enkele personen konden erin. Het was een bijzondere ervaring. Vooraf moesten enkele journalisten onder de banken worden weggeplukt. Alvorens te landen vloog het toestel een rondje over het rampterrein. Wat een verschrikkelijke chaos troffen we daar aan! Het was indrukwekkend om te zien hoe de staart van het KLM-toestel in de aarde had geploegd. De gezagvoerder van het toestel had namelijk met alle macht geprobeerd het toestel óver de Clipper Victor heen te trekken. Spaanse militairen waren restanten van overlevenden uit het toestel aan het halen. Even maakte ik me zorgen of men de lijken wel gescheiden hield. Gelukkig was dit het geval.

Anderen spraken wel eens over de geur van verbrand vlees…

Dat is waar ook. Daar heb ik nog jaren last van gehad. Je moet weten dat mijn vader een slager had. Dus ik was echt wel wat gewend. Maar dit was wel heel erg. Ik heb jaren lang geen vlees willen eten.

Weet nog goed dat ik jaren later in een restaurant in Frankrijk een stuk vlees voorgeschoteld kreeg wat enigszins aangebrand was. Ineens deed de geur me terugdenken aan de ramp. Het hele gebeuren kwam me weer voor de geest.

Bij aankomst werden de lijken dus verzameld. Wat voor voorstelling moeten we ons daarbij maken?

Eenmaal een voet aan de grond gezet, het was toen maandagochtend 6 uur, werd ik in een grote hangar gebracht. Daar lagen een grote hoeveelheid lijken. Daar sta je dan als rechercheur van het KRPD. De vraag die ik gesteld kreeg was: ‘Wat denk je ervan?’ Ik liet blijken er brood in te zien, maar drong wel aan op hulp.

Dat verzoek werd natuurlijk ingewilligd…

Hulp kreeg ik zeker. Deze kwam echter pas maandagavond. Daarnaast was het niet zoveel, zeker niet als je vergelijkt met de Amerikanen. Die stuurden bosjes goed uitgeruste tandartsen.

Toch behaalden zij een veel minder resultaat… 

Dat is inderdaad het geval. Wij hebben daar keihard gewerkt en het resultaat is ernaar.[1] Nu moet ik ook wel zeggen dat wij het geluk hebben gehad dat eerst de Amerikaanse lijken werden gebalsemd. Het balsemen van lijken alvorens transport naar het thuisland, is namelijk wettelijk verplicht bij de Spanjaarden.

Waarom werden eerst de Amerikaanse lijken gebalsemd en kunt u zeggen hoe grote invloed het heeft gehad op de verschillen in de resultaten?

Wij hebben dat handig aangepakt. Zoiets van, ‘hé, wij hebben het enorm druk hier, beginnen jullie daar maar’. Hoe groot de rol is geweest valt moeilijk te zeggen. Je bent daar doorlopend met je eigen klus bezig. Over zulke dingen denk je niet na.

Er is een prachtig resultaat behaald en dat allemaal zonder een identificatiemiddel als DNA, waar werd wél gebruik van gemaakt?

Gebitsgegevens zijn veruit het belangrijkst. Deze blijven namelijk altijd in tact. Van veel mensen konden we een gebitsbeschrijving krijgen. Van die mensen is bijna iedereen geïdentificeerd.[2] Interessant is verder dat het gebit een veel sneller identificatiemiddel is dan DNA.

Verder let je op zaken als de lichaamsbeschrijving. Gaat het om een man of vrouw? Maar ook zaken als de omvang, sieraden, tatoeages en kledingstukken. Dit gebeurde allemaal aan de hand van lijsten. Op basis daarvan ga je te werk. Ik weet nog goed dat ik op een gegeven moment een sappig iets in mijn hand had. Had geen idee wat het was. Iemand vertelde me dat het om een borstprothese ging. Zoiets is dan een belangrijk gegeven voor identificatie.

Er is sprake van identificatie wanneer er belangrijke overeenkomsten zijn en géén verschillen. Het vinden van overeenkomsten en eventuele verschillen gaat daarbij gelijk op. Van de identificatie wordt een procesverbaal gemaakt. Het is dus essentieel om zoveel mogelijk beschrijvende informatie van de overledenen te verkrijgen.

Hoe verging het u lichamelijk?

Het was erg slopend. In de nacht van maandag op dinsdag, omstreeks kwart over één, had ik voor het eerst een nachtrust van een paar uur. Tot die tijd had ik alleen even m’n ogen dicht gedaan op het vliegveld.[3]

Eerder dit interview bleek dat u op de hoogte was van de poging van de KLM-gezagvoerder om het toestel over die van de Amerikanen heen te trekken. Wat weet u verder van de toedracht?

Ik heb op televisie twee reconstructies gezien. Eén ervan was naar mijn mening nogal sensatiebelust. De tweede vlieger werd daar afgeschilderd als een sulletje die niet tegen zijn baas in durfde te gaan. In hoeverre het waarheidsgetrouw is durf ik niet te zeggen. Daar hou ik me dan ook niet zo erg mee bezig.

Weet je, het is heel belangrijk dat je zulke rampen van je af kunt zetten. Je kunt niet de hele wereld op je rug nemen. Daarnaast is het belangrijk dat je na een klus je verhaal kwijt kan bij bijvoorbeeld je vrouw. Ik heb al zovele lichamen in mijn handen gehad, dat wil je niet weten.

Van iedereen horen we niets dan positiefs over de KLM, wat is uw ervaring?

De KLM was grandioos. Op Schiphol waren ze erg ruimhartig met het regelen van hulpmiddelen.

Ik herinner me nog dat ik op Schiphol opmerkte dat de leden van het team even aan iets anders toe waren. Als supervisor gebood ik ze daarom even het werk neer te leggen. We hebben toen met elkaar een Boeing747 van binnen bekeken. Dat moment van ontspanning bleek erg belangrijk.

Voor het overzicht, nog een keer in het kort chronologisch uw avontuur…

Vanaf maandagavond hebben we geïdentificeerd. Na enkele uren slapen zijn we dinsdag in alle vroegte verder gegaan. In de nacht van dinsdag op woensdag, rond een uur of twee, zijn we gestopt op Tenerife. Woensdag zijn vooral administratieve werkzaamheden verricht. Donderdag heb ik gesprekken gevoerd met verschillende betrokken instanties zoals de KLM, de Rijksluchtvaardienst en de verzamelde pers. Op vrijdag hebben we vooral gereisd. Dat ging opnieuw via Las Palmas, en net als op de dag van de ramp was er sprake van een bomalarm. Zaterdagnacht kwamen we pas aan op Schiphol. Daar hebben we toen eerst overleg gehad. Daarna heb ik enkele uren geslapen. Om negen uur startten we daar met verdere identificatiewerkzaamheden. Zondag 3 april, een week na de ramp, identificeerden we op Schiphol van half negen tot een uur of tien in de avond. Dit gold ook voor de maandag. Dinsdag zijn de identificatiewerkzaamheden op Schiphol grotendeels beëindigd. Dit gebeurde omstreeks twaalf uur ’s avonds. Woensdag heb ik nog een gesprek gehad met zenuwarts Havinga. Om 17.00 uur diezelfde dag vond er een rouwdienst plaats die ik heb bijgewoond. Dat was een indrukwekkend einde; je ziet dan de mensen waarvoor je het gedaan hebt, hoewel ik nooit persoonlijk contact met ze heb gehad.

Daarmee was uw werk voorbij?

Ik heb ook nog enkele bezoeken bij nabestaanden gebracht. Zo ben ik bij de vrouw van de gezagvoerder geweest, die helaas niet is geïdentificeerd.

Ook was er een evaluatiebijeenkomst. Daar kwam onder andere mijn rol als supervisor aan bod. Ik weet nog heel goed dat iemand tegen zei: ‘Willem was als een vader voor ons’. Zoiets vergeet je niet, dan denk je van ‘kijk, dan heb je het toch goed gedaan’.