|
Spanje onder Franco
27 maart 1977, de dag van de ramp. Hoe zat Spanje politiek in
elkaar?
Op de bewuste dag van de ramp is het nog maar 1,5 jaar na de dood
van de Spaanse dictator Franco (4 december 1892 – 20 november 1975).
Deze Spaanse dictator had Spanje lang in zijn greep gehad. Waren de
andere landen van Europa al een democratie, werkten de andere landen
van Europa al met elkaar samen in de EG, Spanje is geïsoleerd. Het
was Franco gelukt om in de Tweede Wereldoorlog de neutraliteit te
handhaven, ondanks het aandringen van Adolf Hitler om met hem mee te
vechten.
Na de oorlog probeerde Franco de scherpe kantjes van zijn regime af
te zwakken: het aantal arrestaties van politieke tegenstanders
verminderde en fascistische symbolen werden afgeschaft. Echter, nog
steeds weigerden vele landen betrekkingen aan te gaan met het Spanje
van Franco.
Dat veranderde in 1950. Bij het uitbreken van de Koreaanse oorlog
werd Spanje door de Amerikanen gezien als een belangrijke bondgenoot
tegen het communisme. De Verenigde Staten kwamen met militaire en
economische steun over de brug, in ruil voor het gebruik van
militaire bases in Spanje. In 1955 werd Spanje lid van de VN, maar
het land moest tot 1982 wachten voordat het lid mocht worden van de
NAVO.
Franco voerde in de jaren vijftig economische liberaliseringen door.
Gecombineerd met buitenlandse investeringen en een groeiend toerisme
naar Spanje kon de economie opbloeien.
Franco bleef tot op de dag van zijn dood de dictator van Spanje.
Onder zijn bewind werd iedere vorm van oppositie hardhandig de kop
ingedrukt, maar kende Spanje ook een periode van betrekkelijke
stabiliteit. De toegenomen welvaart in de jaren zestig leidde tot
een nieuwe middenklasse die naast economische ook meer politieke
vrijheid ging eisen. De laatste vijf jaar nam de kritiek op Franco
sterk toe. Toen Franco in 1975 op 82-jarige leeftijd overleed kwam
een einde aan een der laatste dictaturen in West-Europa.
Franco had zijn opvolging goed voorbereid. Al in 1973 had hij de
dagelijkse leiding van de regering overgedragen aan een premier,
Carrero Blanco. Deze kwam echter zes maanden later bij een
spectaculaire ETA-aanslag om het leven. Daarnaast had hij de
kleinzoon van de laatste koning van Spanje, Juan Carlos, jarenlang
voorbereid op de opvolging. Twee dagen na zijn dood werd deze
beëdigd als koning van Spanje. Hoewel hij een vertrouweling was van
Franco stuurde hij toch al gauw onverwacht aan op herstel van de
democratie en de federalisering van Spanje.
Dit kwam onverwachts, echter mét resultaat. Twee maanden ná de ramp
op Tenerife, Op 15 juni 1977, werden in Spanje de eerste vrije
verkiezingen in veertig jaar gehouden. Dit resulteerde in een
grondwet die op 6 december 1978 door de bevolking door middel van
een referendum met 92% van de stemmen werd aangenomen.
Spanje; een verdeeld land
Tijdens de Tweede Wereldoorlog is het goed toeven voor Nazi’s in het
Spanje onder Franco. Franco was Duitsland nog altijd dankbaar voor
de steun die hij had ontvangen tijdens Spaanse Burgeroorlog. Echter,
de Canarische Eilanden kiezen voor de Amerikanen, zodoende komt er
een tweedeling in het Spaanse grondgebied. Na de oorlog zijn het
vooral de Russen die van de Canarische eilanden koloniën wil maken
van het Russische Rijk.
Deze tweedeling is één van de oorzaken van de oprichting van de
terroristische organisatie, de Mouvement pour l’ Autodetermination
et l’ Independance de l’ Archipel Caraniem (MPAIAC), in Algerije
opgericht door Antonio Cubillo. Het ideaal van de MPAIAC is de
eilandengroep terug te geven aan de nazaten van de oorspronkelijke
bewoners. Omdat de Spaanse regering hier niet erg warm voor loopt,
vind deze terreurbeweging het nodig hun mening door aanslagen te
laten gelden.
Deze organisatie eist ook de bommelding van 27 maart 1977 op Las
Palmas op.
Spanje; 27 maart 1977
We dienen dus te beseffen dat als we over de politieke situatie van
Spanje praten op het moment van de ramp, we praten over een zeer
complexe situatie. Op het moment van de ramp zijn dus de volgende
zaken aan de hand in de politiek van Spanje:
• Het land is nog maar 1,5 jaar onder
het regime van Franco vandaan.
• Het land heeft veertig jaar land géén verkiezingen gekend. Deze
zijn gehouden op 15 juni 1977)
• Het land heeft te maken met een tweedeling en met een
terroristische organisatie die de onafhankelijkheid van de
Canarische Eilanden eist.
• Spanje is geen lid van de Europese Gemeenschap, en er zijn nog
maar weinig Europese landen die betrekkingen willen hebben met
Spanje. Amerika heeft dat echter wel. Amerika is Spanje dankbaar
voor de verleende (militaire) hulp tijdens de Korea-oorlog.
Invloed op de ramp?
Na een beschrijving te hebben gegeven van de politieke situatie in
het land voelen we ons gedrongen om te kijken naar welke invloed dit
heeft gehad op de afwikkeling van de ramp. We willen onszelf eerst
een paar vragen stellen. Vragen die ons, en met ons nog zoveel
anderen bezighouden. Vragen die een antwoord lijken te geven op de
vraag of de politiek van invloed is geweest op het rapport.
1. De eerste vraag die we ons dienen te
stellen is waarom het Spaanse onderzoek de verkeerstoren buiten
schot gelaten wordt. Tot op de dag van vandaag is het onbekend
waarom de verkeersleiders de PanAm hebben opgedragen om afslag C3 te
nemen in plaats van de veel makkelijkere te nemen afslag C4. Deze
vraag had beantwoord kunnen worden door middel van het afnemen van
een verhoor bij de verkeersleiders van dat moment. Echter, de vraag
is tot op de huidige dag onbeantwoord.
2. De volgende vraag die we willen stellen is waarom men nooit de
minste bereidheid heeft getoond om te onderzoeken of de
verkeersleiders inderdaad naar een voetbalwedstrijd zaten te kijken.
Onafhankelijk van wat de uitkomst van het onderzoek zou zijn, had
men het toch op zijn minst kunnen onderzoeken.
3. De derde vraag die we onszelf willen stellen is of de bevolking
van Spanje zich in die mate veilig voelde dat men de regering tegen
durfde spreken. We gaan hiervoor naar een ooggetuige van de ramp.
Zij verklaarde, 25 jaar na dato, dat de toren inderdaad een
voetbalwedstrijd aan had staan. De journalist vroeg haar waarom ze
dat destijds niet verteld had. Haar man geeft antwoord: “We hebben
hier nooit in de openbaarheid over gesproken omdat ik niet wist tot
wie ik mij moest wenden. Bovendien wilde mijn vrouw geen problemen
met de Spaanse autoriteiten, want dan zou ze haar werkvergunning
verliezen. Door de nieuwe publiciteit van dit moment rond de
Teneriferamp, komen deze feiten weer bij ons boven.”
4. Het vierde wat we willen noemen is hetgeen een Nederlandse
onderzoeker overkwam. Hij nam in het geheim een gesprek op met de
Amerikaanse co-piloot, het bandje (overigens zonder belastende
informatie) moest op last van de Amerikanen worden gewist, zodat het
geen onderdeel zou zijn van het onderzoek. De laatste vraag is of
dit niet aantoont dat Spanje en Amerika de eerste twee partijen
waren, en de Nederlanders er als derde partij ‘aanhingen’.
5. De verkeerstoren maakt verschillende fouten. Zo handelen zij niet
volgens de ICAO-richtlijnen. Volgens deze richtlijnen zijn de
verkeersleiders verplicht om in standaard terminologie de vliegers
op de hoogte te houden van zicht, windkracht, afstelling van de
hoogtemeter. Tenslotte het Engels wat zij spraken was van die
kwaliteit dat er hevige onduidelijkheid ontstaat over de ‘first’ en
de ‘third’. Onze vijfde vraag die we onszelf zouden willen stellen
is: Waarom gaat het Spaanse onderzoeksrapport aan deze dingen
voorbij? Waarom worden deze dingen niet genoemd in het rapport?
Conclusie
We komen aan het einde van ons artikel. Als eerste schreven we over
de politieke situatie in Spanje, als tweede schreven we over de
vraag of deze politieke situatie invloed heeft gehad op de
verwerking van de ramp. Bij ons derde punt aangekomen willen we
conclusies gaan trekken.
Heeft de politieke situatie een rol gespeeld bij de afwikkeling van
de ramp? Laten we ons eerst de volgende vraag stellen: Had Spanje er
baat bij om de schuld van zich af te schuiven? Anders gezegd: Had
Spanje er baat bij om een zo’n schoon mogelijke lei te hebben? Het
antwoord daarop is onbetwist: ‘Ja’. Spanje was immers op weg naar
een democratie met een grondwet, Spanje had immers nog maar heel
weinig internationale betrekkingen, Spanje wilde immers lid worden
van de NAVO, Spanje wilde immers lid worden van de Europese
Gemeenschap. Allemaal redenen die aantonen dat Spanje er inderdaad
baat had bij een schone lei.
De laatste vraag, en de meest belangrijke vraag van dit stuk is of
dit alles van invloed is geweest op het Spaanse onderzoeksrapport.
Laten we dit vooraf stellen; Veldhuyzen van Zanten heeft een
ontzettend grote fout gemaakt, daar willen we niets aan af doen.
Toch denken we dat het rapport kwalitatief veel beter had kunnen
zijn als Spanje een daadkrachtige en stabiele democratie was
geweest.
We hebben onder ons vorige kopje vijf vragen gesteld. De meeste
vragen kwamen er op neer waarom de Spaanse onderzoekers
noodzakelijke acties hadden nagelaten. Naar ons oordeel kan het niet
zo zijn dat als je een dergelijke ramp aan het onderzoeken ben, je
deze dingen ‘zomaar over het hoofd ziet’.
Nederlandse onderzoekers hebben Spanje erop attent gemaakt dat het
wel eens zo zou kunnen zijn dat er een voetbalwedstrijd aanstond. Om
dan vervolgens daar met geen woord over te reppen in het
onderzoeksrapport, kan geen onbewuste keus zijn.
Positie van Nederland
We hebben de opdracht om in dit artikel niet alleen de politieke
situatie in Spanje te bekijken en te bekritiseren, maar ook de
opdracht om de Nederlanders onder de loep te nemen. Daar is echter
veel minder over te schrijven. En dat op een paar redenen:
• Zoals geregeld in de Conventie van Chigago (1944) en Annex 13 van
de International Civil Aviation Organisation (ICAO) is het land waar
het ongeval plaatshad, de gerechtigde om het officiële rapport te
schrijven. Nederlandse onderzoekers waren dus alleen in de positie
om er commentaar op te geven.
• Nederland was al lang een democratie, zoals de meeste landen in
Europa. Het was politiek een stabiel land. Met onafhankelijke
onderzoeksinstanties. Zodoende had de politiek helemaal geen invloed
op dergelijke onderzoeksinstanties.
Vaak wordt er gezegd dat de Nederlanders niets anders hebben gewild
dan de schuld van hen af te schuiven, daarmee ‘toont men dan aan’
dat Nederland hier ook een politiek spel gespeeld heeft.
Deze opmerking snijd echter geen hout. Als we de Nederlandse
commentaren op het Spaanse onderzoeksrapport lezen, dan valt het op
dat ook zij als eerste oorzaak noemen ‘het vertrek van Veldhuyzen
van Zanten zonder toestemming’. Echter, zij gaan een laag verder.
Want vervolgens concluderen zij dat ook dit zijn oorzaken had.
Namelijk de miscommunicatie tussen toren en beide vliegtuigen.
Natuurlijk, het valt niet te ontkennen, het is zwaar geweest voor
Nederland om te verwerken dat nu juist de KLM, de nationale trots,
dit moest overkomen. En ook juist uitgerekend Veldhuyzen van Zanten,
het boegbeeld voor KLM van betrouwbaarheid en uiterste precisie. Het
rapport is dan ook zeker met een gevoel van emotie geschreven.
Echter, feitelijk is het een kwalitatief hoogstaand rapport. Ook dát
valt niet te ontkennen. Het Nederlandse rapport pakte de spaanders
die de Spanjaarden lieten liggen.
Waarom zij dat gedaan hebben?
De liefde tot de nationale trots?
Tot slot
Gelukkig hadden beide landen overeenstemming in wat er moest
gebeuren naar de toekomst toe. Veel is verandert in de luchtvaart.
Vooral op het gebied van communicatie zijn veel verbeteringen
geboekt. Laten we niet teveel achteruit kijken naar wat gebeurd is,
maar vooral vooruit kijken naar wat er gebeuren moet!
Omdat de les van Tenerife niet vergeten
mag worden!
|
More languages
English
Nederlands
